Bizans kaynakları özellikle Doğu Avrupa Türk tarihinin en önemli kaynakları arasında ilk sırada gelmektedirler. Bu eserler doğu kaynaklarının yani Arap, Çin ve Rus kaynaklarının verdiği bilgileri tamamlamaları veya düzeltmeleri bakımından da ayrı bir değere sahiptirler. III-XIII. yüzyılları arasında Avrupa, Balkanlar ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan Türk devletlerine ait ilk bilgileri bu eserlerden öğrenebilmekteyiz. Bizim için çok kıymetli olan bu eserlerin büyük kısmı maalesef Türkçe ’ye kazandırılamamıştır.
Türk tarihi hakkında en eski bilgileri Herodot’un İskitya’dan bahseden bölümünde bulabilmekteyiz. Sonrasında Pomponius Mela, Strabon ve Plinius’un eserlerinde muhtemelen Türklere ait olduğu düşünülen bilgiler mevcuttur. Milattan sonraki ikinci yüzyılda Ptolemaios ve Dionysios Periegetes Hazar Denizi çevresine yayılan Hunlar hakkında bilgi vermektedirler. Bizans kaynaklarından bazıları hakkında kısaca bilgi vermeye çalışalım:
Ammianus Marcellinus
Ammianus Marcellinus (IV. asır), Grek Antiocheia (Antakya) bölgesinden Orontes’li Roma tarihçisidir. Doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. 322-400 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. Döneminin birçok savaşlarına yüksek rütbeli subay olarak katılmış, yaşadıklarını ve gözlemlerini kaleme almıştır. Res Gestae adlı 31 kitaptan oluşan, Lâtince olarak kaleme aldığı Roma Tarihi mevcuttur. Eser, Tacitus’un eserinin devamı olup, İmparator Nerva’nın ölümünden (98) İmparator Valens’in ölümüne (378) kadar olan hadiseleri ihtiva etmektedir. Fakat yazdıklarının çoğu günümüze intikal etmemiştir. Yalnız 353 yılından sonraki tarihin kayıtlı olduğu 18 kitap (XIV-XXXI. kitaplar) bulunmaktadır. Ammianus Marcellinus’un Res Gestae adlı tarihi eseri Türk Tarihi bakımından oldukça ehemmiyetlidir. Hunların Avrupa önlerinde görüldükleri ilk devirlerine dair malûmat veren ilk Roma kaynağıdır. Hunların Alanları hâkimiyet altına alarak Tın (Don) Nehri üzerinden Avrupa içlerine ilerlemeleri, Gotları mağlup etmeleri; kültürleri, âdetleri ve sosyal hayatlarına dair enteresan bilgiler ihtiva etmektedir.
Jordanes
Romalı bir tarihçi olan Jordanes, VI. yüzyılda iki tarihi eser kaleme almıştır. Birisi Got Tarihi diğeri ise bir dünya kroniği’dir. Got Tarihi adını taşıyan eser hem Hunlar hakkında çok geniş bilgiler vermekte hem de dönemin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilmektedir.
Prokopios
Kaisareia’lı (Filistin) tarihçidir. Hitabet öğrenimi gören fakat daha sonra İstanbul’da hukukçu ve devlet memuru olarak kariyer yaparken; hükümdar Justinianos’un (527-565) generali Belisarios’un tavsiyesi ile Perslere, Vandallara ve Doğu Gotlarına karşı yapılan savaşları ele alan 8 kitaplık bir eser yazmıştır. Bu eserde kavimler göçü dönemi ile Hun-Türk tarihine ait pek çok değerli bilgiye rastlamak mümkündür. Özellikle Attila’nın faaliyetleri ve Hun adı altında Bulgarlar, Ak Hunlar, Sabirler ve Utigur gibi diğer Türk boylarına dair verdiği bilgiler dikkat çekicidir.
Agathias
530’lu yıllarda Anadolu’da Myrina şehrinde doğduğu tahmin edilmektedir. 554 yılında İstanbul’a gelmiş ve avukatlık yapmaya başlamıştır. 582 yılında ölen Agathias’ın yazdığı eser 552- 558 yılları arasında meydana gelen olayları kapsamakta ve Prokopios’un eserinin devamı niteliğini taşımaktadır. Eftalitlerin Perslere karşı savaşları, 555-556 yılında Sabirlerin Bizanslılarla beraber Perslere karşı savaşları, 552 yılındaki İtalya-Got savaşında tatbik edilen savaş taktiğinin Hun taktiği şeklinde olduğuna dair bilgiler ile Utrigur ve Kutrigurlara ait önemli detayları da yine bu kaynaktan edinmek mümkündür.
Menandros Protektor
VI. Yüzyılın en önemli tarihçilerinden olan Menander vea Menandros, İstanbullu olup hukuk eğitimi görmüştür. Tarihi eseri Agathias’ın bıraktığı yerden devam etmektedir. Bu eserin en önemli özelliği Avar Hakanlığı ve Türklerin yayılmaları ile ilgili çok detaylı bilgileri aktarmasıdır. Avarların Tuna havzasına yerleşmeleri, mücadeleleri, Gepidler ve Langobardlarla olan ilişkileri, Bizans’a karşı izlenen politikalar eserde detaylı bir şekilde ortaya konmaktadır.
Maurice- Strategicon
Bizans imparatoru Maurice (582-602) tarafından kaleme alınan eser, askeri stratejilerin anlatıldığı önemli bir kaynaktır. On iki kısımdan oluşan eser, ordunun teşekkülü, savaş yöntemleri ve hileler ile lojistik destekler hakkında bilgiler sunmaktadır. Ayrıca Avarların askeri disiplin ve taktikleri konusunda da ayrıntılar yer almaktadır.
Theophylact Simocatta
VII. yüzyılın ilk müellifidir ve Mısır’da doğmuştur. İmparator Herakleios zamanında (610-…)
Menander’in kitabının devamı mahiyetinde olan ve 8 kitaptan oluşan eserin sahibidir. Simocatta kendisinden önceki kaynaklar ve saraydaki arşivleri de incelemek suretiyle eserini ortaya koymuştur. Özellikle Avarların tarihi bakımından son derece mühimdir. Müellif İmparator Tiberios’un ölümünden sonraki olayları anlatmaktadır. Bununla beraber Avarların Singidonum, Viminacium ve diğer şehirlerin işgalini, Trakya seferini, elçilik heyetlerinin gidiş gelişlerini de eserde bulmak mümkündür.
Theophanes
IX. yüzyıldaki en önemli tarihi kaynaklardan biridir. 284 yılından başlayarak 813 yılına kadar geçen dönemi ihtiva eden bir eserdir. Bu eser verdiği bilgiler açısından Hun, Bulgar, Avar, Sabir ve Hazarlara dair en değerli eserlerden biridir.
Nikephoros
Nikephoros, hükümdarın kâtibidir ve daha sonra rahiplik yaparak İstanbul patrikliği görevinde bulunmuştur. Tarihle ilgili iki eseri vardır. Türk tarihi için önemli olan eseri Brevarium adı ile bilinmekte ve 602 ile 796 yılları arasını kapsayan dönemdeki olayları anlatmaktadır. Eserde 619 yılında Hristiyanlığı kabul eden Hun hükümdarından, Avar-Bizans mücadelelerinden ve Hazar-Bizans münasebetlerinden bahsedilmektedir.
Türkler Hakkında Bilgi Veren Diğer Bizans Kaynaklarından Bazıları
Olympiodoros (V. Yy. Hunlar)
Zosimos (V. Yy. Hunlar)
Sozomenos (V. Yy. Hunlar)
Sokrates (V. Yy. Hunlar)
Theodoretos (V. Yy. Hunlar)
Mytilene Psikoposu Zacharias (VI. Yy. Hunlar)
Josua Stylitzes (VI. Yy. Hunlar)
Ioannes Malalas (VI. Yy. Hunlar, Avarlar)
Eugarios (VI. Yy. Hunlar, Avarlar)
Georgios Pisides (VI. Yy. Avarlar)
Theodoros Synkellos (VII. Yy. Avarlar)
Chronicon Paschale (VII. Yy. Avarlar)
Ermeni Psikoposu Sebeos (VII. Yy. Türkler, Hazarlar, Eftalitler)
Antiochia Patriki Michael (VII. Yy. Hunlar, Avarlar)
Epitome (IX. Yy. Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar)
Georgios Kedrenos (XI.yy. Hun, Avarlar, Hazarlar, Peçenekler)
VI.Leon’un Savaş Taktiği kitabı (X. Yy. Türk, Frank, Langobard Savaş Usulleri)
VII.Konstantinos Porphyrogennetos (X. Yy. Peçenekler, Oğuzlar, Hazarlar, Alanlar,
İoannes Skylitzes (XI.yy. Hunlar, Uzlar, Peçenekler, Macarlar)
Anna Komnena (XII.yy. Peçenekler, Uzlar, Kuman/Kıpçaklar, Selçuklu Türkleri)
İoannes Zonaras (XII.yy- Hunlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar, Kuman/Kıpçaklar)
Michael Glykas (XII.yy- Avarlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kuman/Kıpçaklar)
İoannes Kinnamos (XII.yy- Selçuklular, Peçenekler, Macarlar)
Georgios Akropolites (XIII.yy- Bulgarlar, Tatarlar, Kuman/Kıpçaklar)
Georgios Pachymeres (XIV.yy- Kuman/Kıpçaklar, Tatarlar, Moğollar)
VI. İoannes Kantakuzenos (XIV.yy- Kuman/Kıpçaklar, Tatarlar, Osmanlılar)
Bizans kaynaklarının bazıları Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
Alıntıdır.
katilbalina-ebrâr 