Müstehab Olan Vakitler

Sabah namazını ortalığın tamamen ışımasına kadar tehir etmek müstehabtır. Resûl-i Ekrem (sav)’in: “Sabah namazını ortalık iyice aydınlanıncaya kadar tehir ediniz. Muhakkak ki onun ecri daha büyüktür” buyurduğu bilinmektedir. Ancak güneşin doğup-doğmadığı hususunda tereddüt hasıl olacak kadar beklenilemez.

Yazın öğle namazını geciktirmek, kışın ise acele kılmak müstehabtır. Hz. Enes (ra)’den bu konuda şu rivayet edilmiştir: “Resûl-i Ekrem (sav) kış mevsiminde öğle namazını erken kılardı. Yaz mevsiminde ise; onu geciktirerek, hava serinleyince kılardı.”

İkindi namazını her zaman güneşin tegayyür etmedigi, yani sararmaya başlamadığı zamana kadar tehir etmek müstehabtır. Zira bu geciktirme (asr-ı sani’de kılma) sayesinde, nafile ibadet mümkündür. Bilindiği üzere ikindi namazı edâ edildikten sonra, nafile namaz kılınamaz.

Akşam namazını, her zaman vakti girer-girmez kılmak müstehaptır. Zira Resûl-i Ekrem (sav): “Ümmetim akşam namazını acele kıldıkları ve yatsı namazını geciktirdikleri müddetçe, hayır yapmakta devam eder” buyurmuştur. Ayrıca akşam namazını geciktirmekte yahudilere benzemek vardır.

Yatsı namazını gecenin üç’te birine kadar, vitir namazını ise gecenin sonuna kadar tehir etmek müstehabtir. Resûl-i Ekrem (sav): “Şayet ümmetime meşakkat vereceğinden çekinmeseydim, muhakkak ki yatsı namazını gecenin üç’te birine kadar tehir ederdim” buyurmuştur. İbn-i Abidin: “Yatsıyı geciktirmenin müstehap olmasına illet, yasak edilen gece sohbetini kesmektir. Bundan murad, yatsıyı kıldıktan sonra oturup muhabbet etmektir. “Burhan” da şöyle deniliyor: Yatsıdan önce uyumak ve kıldıktan sonra konuşmak mekruhtur. Çünkü Peygamber (sav) bunların ikisini de yasak etmiştir. Meğer ki hayırlı bir iş hakkında söz edile. Resûl-i Ekrem (sav): “Namazdan sonra (yani yatsı’dan sonra) gece sohbeti yalnız iki kişiden birine caizdir. Ya namaz kılana, yahud yolcuya (bir rivayette yahud gerdeğe girene)” buyurmuştur. Tahavi: “Yatsıdan önce uyumak, vaktini kaçırmaktan yahud cemaati kaçırmaktan korkana mekruhtur. Kendisini uyandıracak birini tayin ederse uyuması mübah olur” diyor hükmünü zikretmektedir. Vitir Namazı’nın, gecenin sonuna kadar tehir edilerek kılınması müstehabtır. Resûl-i Ekrem (sav): “Gecenin sonunda uyanamamaktan korkan kimse vitir namazını gecenin evvelinde kılsın. Gecenin sonunda uyanabileceğini ümid eden kimse ise, vitir namazını o zaman kılsın” buyurmuştur. İmam-ı Azam (rha)’dan rivayet olunmuştur ki; bütün namazları biraz geciktirerek kılmak ihtiyat içindir. Zira edâ; vakit girdikten sonra da caiz olur, vakit girmeden önce değil.

Mekruh Vakitler

Beş vakit vardır ki, onlara Mekruh Vakitler denir.

Birincisi: Güneşin doğmasından bir mızrak boyu (beş derece) ki, memleketimize göre kırk ile elli dakika arasında bir zamanla yükselişine kadar olan zamandır.

İkincisi: Güneşin yükselip de tam tepeye geldiği zeval anının bulunduğu vakittir.

Üçüncüsü: Güneşin sararmasından ve gözleri kamaştırmaz bir hale gelmesinden itibaren batışı zamanına kadar olan vakittir.

Dördüncüsü: Fecr-i Sadık’ın doğmasından güneşin doğacağı zamana kadar olan vakittir.

Beşincisi: İkindi namazı kılındıktan sonra güneşin batmasına kadar olan vakittir.

Evvelki üç kerahet vaktinde ne kazaya kalmış farz namazlar, ne vitir gibi vacib olan namazlar, ne de önceden hazırlanmış bir cenaze namazı kılınabilir, ne de evvelce okunmuş bir secde ayeti için tilavet secdesi yapılabilir. Bunlar yapılırsa, iadeleri gerekir.

Bu üç vakitte nafile namaz da kılınmaz. Ancak kılınacak olsa, kerahetle caiz olur ve iadesi gerekmez. Çünkü bu kerahet, nafile namazların sağlıklı olmasına engel değildir. Bununla beraber bu vakitlerden birine raslayan bir nafile namazı bozup kerahet vaktinden sonra onu kaza etmek daha faziletlidir.

Bu üç vakit, ateşe tapanların ibadet zamanlarıdır. Onlara benzemekten kaçınmak, hak dine saygının gereğidir.

Diğer iki kerahet vaktinde ise, yalnız nafile namaz kılmak mekruhtur. Farz ve vacib namaz mekruh değildir.

Cenaze namazı, tilavet secdesi de mekruh değildir. Bu iki vakitten birinde başlanmış olan bir nafile namazı, kerahetten kurtulması için bozulmuş olursa, sonradan onu kaza etmek gerekir.

Güneşin batışı halinde, yalnız o günün ikindi namazı kılınabilir. Fakat diğer bir günün kazaya kalmış olan ikindi namazı kılınamaz. Çünkü kamil bir vakitte vacib olan bir ibadet, nakıs olan (keraheti bulunan) bir vakitte kaza edilemez. Kerahet vakti ise, ibadetlerin noksanlığına sebebdir.

Güneşin doğuşuna raslayan herhangi bir namaz ise bozulmuş olur. Bunun için bir kimse, daha ikindi namazını kılmakta iken güneş batsa, namazı bozulmaz. Fakat sabah namazını kılmakta iken güneş doğsa, namazı bozulur. Çünkü birinci halde, yeni bir namaz vakti girmiş olur. İkinci halde ise, namaz vakti çıkmış; fakat yeni bir namaz vakti girmemiş olur.

Tam zeval anına raslayan bir namaz farz veya vacib ise, bozulur. Eğer nafile ise, mekruh olmuş olur. Yalnız İmam Ebû Yusuf’dan bir rivayete göre, cuma günü zeval vaktinde nafile namaz kılınması caizdir ve kerahati yoktur. Zeval vakti son bulup da güneş batıya doğru yönelmeye başlayınca, artık ittifakla kerahet vakti çıkmış olur.

Kerahet vaktinde okunan bir secde ayetinden dolayı, o vakitte secde yapılabilir. Fakat bu secdeyi kerahet vaktinden sonraya bırakmak daha faziletlidir. Yine kerahet vakitlerinden birinde hazırlanmış olan bir cenazenin namazı o vakitte kılınabilir. Öyle ki, faziletli olan, bu namazı geciktirmeyip hemen kılmaktır. Çünkü cenazelerde acele etmek mendubdur.

Güneşin batışından sonra daha akşam namazını kılmadan nafile namazı kılmak mekruhtur. Çünkü akşam namazı geciktirilmiş olur. Oysa ki, akşam namazında acele etmekte fazilet vardır.

Cuma günü imam hutbeye çıktıktan sonra veya ikamet getirildikten sonra nafile bir namaza başlamak mekruhtur.

İki bayram namazından önce ve bayram hutbeleri arasında ve bu hutbelerden sonra bayram namazı kılınan yerde nafile namaz kılmak mekruh olduğu gibi, güneş tutulması, yağmur duası ve hac hutbeleri arasında da mekruhtur. Bu hutbeleri dinlemek lazımdır.

Mekruh olmayan bir vakitle başlanmış olan nafile bir namaz bozulmuş olsa, (bunu kaza etmek vacib olduğundan) ikindi namazından sonra güneşin batışına kadar ve fecrin doğuşundan sonra güneşin bir mızrak boyu yükselmesine kadar kaza edilemez, mekruhtur. Bununla beraber kaza edilse sahih olur; Diğer kerahet vakitleri de böyledir. Ancak başta sıralanan ilk üç kerahet vakti böyle değildir. Onların birinde kaza edilmesi sahih olmaz. Yeniden kazası gerekir.

Güneş doğduktan sonra görünüşüne göre bir veya iki mızrak boyu yükselmesi ile kerahet vakti çıkmış olur. Artık istenilen nafile ve kaza namazları kılınabilir. Bu zamanı belirlemek için başka kolay bir usul de vardır. Şöyle ki:

Çeneyi göğse dayayarak güneşe bakmalı; eğer güneş ufuktan yükselmiş olmasından dolayı görünmezse, kerahet vakti çıkmış demektir.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-116

1202_1
MV. 199/164
Meclis i Vükelâ müzâkerâtına mahsûs zabıtnâme
Sıra numarası: 448
Târîh
Arabî: 11 Safer sene [1]334
Rûmî: 6 Kânûn ı Evvel sene [1]331
Hulâsa i me’âli
Teb‘îd edilen Ermenilerden cinâyetle maznûn ve müttehem olanların mevkûf bulundukları veya sevk edildikleri mahaller mehâkimince muhâkemelerine devâm olunarak eşhâs ı merkûmeden yalnız cünha ile maznûn veyâ bu gibi ef‘âlde fer‘an zî medhal bulunanlar hakkındaki ta‘kîbât ı kânûniyyenin ba‘zı emsâli vechile te’cîli Dâhiliye Nezâretiyle lede’l muhâbere muvâfık görülmüş olduğundan bahsle istîzân ı mu‘âmeleyi mutazammın Adliye Nezâreti’nin 1 Kânûn ı Evvel sene [1]331 târîhli ve 163 numaralu tezkiresi okundu.
Karârı
Eşhâs ı merkûmeden gerek cinâyet gerek cünha ef‘âliyle müttehem ve maznûn olanlar hakkındaki ta‘kîbât ı kânûniyyenin te’cîli münâsibdir. Bu vechile Dâhiliye ve Adliye nezâretlerine teblîgât icrâsı tezekkür edildi.
Meclis i Vükelâ a‘zâlarının imzâları.

Özet

Tebid edilen Ermenilerden cinayetle maznun olanlar hakkında kanunî takibatın tecilinin münasip olduğuna dair tebligat yapılması.

1334.S.11

MV. 199/164

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-115

1198_1
MV. 198/24
Meclis i Vükelâ müzâkerâtına mahsûs zabıtnâme
Sıra numarası: 163
Târîh
Arabî: 15 Receb sene [1]333
Rûmî: 17 Mayıs sene [1]331
Hulâsa i me’âli
Menâtık ı harbiyyeye civâr mahallerde sâkin Ermenilerden bir kısmının hudûd ı Osmâniyyeyi a‘dâ yı devlete karşı muhâfaza ile meşgûl olan Ordu yı Hümâyûn’un harekâtını tas‘îb ve erzâk ve mühimmât ı askeriyye nakliyâtını işkâl ve düşman ile tevhîd i âmâl ü ef‘âl ve bi’l hâssa sufûf ı a‘dâya iltihâk ve memleket dâhilinde kuvâ yı askeriyyeye ve ahâlî i ma‘sûmeye müsellahan ta‘arruz ve şuhûr ve kasabât ı Osmâniyye’ye tasallut ile katl ve nehb ü gârete ve düşman kuvâ yı bahriyyesine erzâk tedârikiyle mevâki‘ i müstahkemeyi irâ’eye cür’etleri bu gibi anâsır ı ihtilâliyyenin sâha i harekâtdan uzaklaşdırılmasını ve usâta üssü’l harekât ve melce’ olan köylerin tahliyesini îcâb ederek bu bâbda ba‘zı gûnâ icrâ’âta başlanıldığı ve mine’l cümle Van, Bitlis, Erzurum vilâyâtıyla nefs i Adana, nefs i Sis ve nefs i Mersin müstesnâ olmak üzre Adana, Mersin, Kozan, Cebel i Bereket livâları ve nefs i Mar‘aş müstesnâ olmak üzre Mar‘aş sancağı ve Haleb vilâyetinin merkez kazâları müstesnâ olmak üzre İskenderun, Bilân(Beylân), Cisr i Şuğur ve Antakya kazâları kurâ ve kasabâtında sâkin Ermenilerin vilâyât ı cenûbiyyeye sevkine bi’l ibtidâr Van vilâyetiyle hem hudûd olan kısm ı şimâlîsi müstesnâ olmak üzre Musul vilâyetine ve Zor sancağına ve nefs i Urfa müstesnâ olmak üzre Urfa sancağının kısm ı cenûbîsine ve Haleb vilâyetinin şark ve şark ı cenûbî kısmına ve Suriye vilâyetinin kısm ı şarkîsinde ta‘yîn ve tahsîs edilen mahallere nakl ü iskânına mübâşeret ve devâm edilmekde bulunduğu beyânıyla menfa‘at i esâsiyye i devlete muvâfık telakkî edilen bu cereyânın bir usûl ve kâ’ide i muttarideye rabtı lüzûmuna ve bu bâbda ba‘zı ifâdâta dâ’ir Dâhiliye Nezâreti’nin 13 Mayıs sene [1]331târîhli ve 270 numaralu tezkiresi okundu.
Karârı
Fi’l hakîka devletin muhâfaza i mevcûdiyet ve emniyeti uğrunda tevâlî eden icrâ’ât ve ıslâhât ı fedâkârîsi üzerinde icrâ i sû’ i te’sîre sebeb olan bu kabîl harekât ı muzırranın icrâ’ât ı mü’essire ile imhâ ve izâlesi kat‘iyyen muktezî ve nezâret i müşârun ileyhâca bu emirde ibtidâr olunan icâ’âtdaki isâbet bedîhî olduğundan tezkire i mezkûrede der miyân kılındığı üzre muharrerü’l esâmî kurâ ve kasabâtda sâkin Ermenilerden nakli îcâb edenlerin mahâll i mertebe i iskânlarına müreffehen sevk ve îsâlleriyle güzergâhlarında te’mîn i istirâhat ve muhâfaza i cân ü mâlları ve muvâsalatlarında keyfiyet i îvâlarıyla sûret i kat‘iyyede iskânlarına kadar muhâcirîn tahsîsâtından i‘âşeleri ve ahvâl i sâbıka i mâliyye ve iktisâdiyyeleri nisbetinde kendilerine emlâk ve arâzî tevzî‘i ve içlerinden muhtâc olanlara taraf ı hükûmetden mesâkin inşâsı ve zürrâ‘ ve muhtâcîn i erbâb ı san‘ata tohumluk ve âlât ve edevât tevzî‘i ve terk etdikleri memleketde kalan emvâl ve eşyâlarının veyâhûd kıymetlerinin kendilerine suver i münâsibe ile i‘âdesi ve tahliye edilen köylere muhâcir ve aşâ’ir iskânıyla emlâk ve arâzînin kıymeti takdîr edilerek kendilerine tevzî‘i ve tahliye edilen şühûr ve kasabâtda kâ’in olup nakledilen ahâlîye emvâl i gayr i menkûlenin tahrîr ve tesbît i cinsi ve kıymet ve mikdârından sonra muhâcirîne tevzî‘i ve muhâcirînin ihtisâs ve iştigâlleri hâricinde kalacak zeytinlik, dutluk, bağ ve portakallıklarla dükkan, han, fabrika ve depo gibi akârâtın bi’l müzâyede bey‘yâhûd îcârı ile bedelât ı bâliğasının kendilerine i‘tâ edilmek üzre ashâbı nâmına emâneten mal sandıklarına tevdî‘i ve mu‘âmelât ve icrâ’ât ı mesrûdenin îfâsı zımnında vukû‘ bulacak sarfiyâtın muhâcirîn tahsîsâtından tesviyesi zımnında nezâret i müşârun ileyhâca tanzîm edilmiş olan ta‘lîmâtnâmenin bi tamâmihâ tatbîk i ahkâmıyla emvâl i metrûkenin te‘mîn i muhâfaza ve idâresi ve mu‘âmelât ı umâmiyye i iskâniyyenin tesrî‘ ve tanzîmi ve tedkîk ve teftîş ve bu husûsda ta‘lîmâtnâme ahkâmı ve nezâret i müşârun ileyhâdan ahz u telakkî edilecek evâmir dâ’iresinde mukarrerât ittihâz ve tatbîki ve tâlî komisyonlar teşkîli ile ma‘âşlı me’mûr istihdâmı vazîfe ve salâhiyetlerini hâ’iz olmak ve doğrudan doğruya Dâhiliye Nezâreti’ne merbût bulunmak ve bir re’îs ile biri me’mûrîn i dâhiliyyeden ve diğeri me’mûrîn i mâliyyeden intihâb ve ta‘yîn edilecek iki a‘zâdan terekküb etmek üzre komisyonlar teşkîl edilerek mahallerine i‘zâmı ve komisyon gönderilmeyen mahallerde mezkûr ta‘lîmâtnâmenin vâlîler tarafından icrâ yı ahkâmı tensîb edilmiş olduğunun cevâben nezâret i müşârun ileyhâya teblîği ve devâ’ir i müte‘allikaya ma‘lûmât i‘tâsı tezekkür kılındı.
Meclis i Vükelâ a‘zâlarının imzâları.

Özet

Harp bölgelerine yakın yerlerde bulunan Ermenilerin düşmanla işbirliği faaliyetlerine girişip Osmanlı Ordusu’nun savunma faaliyetlerini sabote etmesi nedeni ile sınır bölgesindeki Ermenilerin güney bölgelerine sevk edilmeleri

1333.B.15

MV. 198/24

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-114

1136_1
ZB. 352/90
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Târih: 12 Haziran, sene [1]324
Evrâk Sıra Numrosu: 93
Dosya Numrosu: 1858
Sadârete
İskenderiye’den bir Türk imzâsıyla Beyrut Polis Müdîriyeti’ne gönderilen bir mektûbda İskenderiye’de bulunan Ermeni fedâ’ilerinin Arabistan’da emâkin i emîriye ve mübârekeye ve Beyrut’daki cevâmi‘ i şerîfe ile kışla arkasına bomba atarak şûrîş îkâ‘ etmek fikriyle Fransız vapurunun kahvecisi ve tâ’ifeleri miyânında Beyrut ve Yafa ve Hayfa iskelelerinden memâlik i şahâneye çıkmak üzere hareket etdikleri ihbâr olunduğuna ve oraca tedâbir i lazimeye müsâre‘at olunmağla beraber cânib i vilayetden Hayfa ve Yafa kaymakamlarına teblîğat ı lazime îfâ olunmağla mevâkı‘ ı sâ’ireye tebliğât icrası lüzûmuna dâ’ir müdîriyeti mûmâ ileyhâdan alınan şifreli telgrafnâmenin sûret i leffen takdîm kılınmış ve ihbâr ı mezkûrun sıdk u kizbe ihtimâlı derkâr olmakla beraber tedâbir i tekayyüdiye i inzibâtiyeden geri durulmaması lazimeden bulunulmuş ise de taşrada böyle bir haberin şuyû‘î ahâlice heyecani ma‘âzallahü te‘âlâ bir hâdise zuhûrunu istilzâm etmesi ve belki ihbâr ı mezkûrun böyle bir maksad ı hâ’inâneye tasnî‘ edilmiş olması ihtimâlden gayr ı ba‘îd görülmekle bu bâbda kimseye hissettirilmeyecek sûretde tedâbir i teyakkuzkârı ittihâzı zımnında Beyrut ve Haleb ve Suriye ve Adana vilâyetleriyle Kuds i Şerîf Mutasarrıflığı’na taraf ı sâmî i sadâretpenâhilerinden evâmir i lazime i‘tâsı ve taraf ı vâlâ yı Ser‘askeri’ye de i‘tâ yı ma‘lûmât olunması muâfık ı maslahat görülerek taraf ı çâkeriden yalnız zikr olunan Fransız vapurlarıyla ve vesâ’it i sâ’ire ile şübheli Ermeni çıkmasına meydan verilmemesi husûsu sevâhilde bulunan polis me’mûrlarına yazılmış olmağla ol bâbda.

Özet

İskenderiye’de bulunan Ermeni fedailerinin Arabistan’ın kutsal yerleri ile Beyrut’da camii ve kışlaya bomba atacağı ihbarı üzerine, Fransız vapurundan şüpheli bir Ermeni inmesine meydan verilmemesi için sahildeki polis memurları ile ilgili makamların gerekli tedbiri almaları.

1324.R.12

ZB. 352/90

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-113

1135_1
ZB. 352/87
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numrosu: 2125
Târih: 5 Haziran, sene [1]324
Evrâk Sıra Numrosu: 90
Dosya Numrosu: 1739
Makâm ı Sâmî i Sadâretpenâhiye
Hâme peyrâ yı ta‘zîm olan 23 Nisan, sene [1]324 târihli ve 41 numrolu tezkire i sâmiye i sadâretpenâhileri cevabıdır. Boston’daki Ermeni komitesine mensûb Hayık Mardirosyan ve Onnik Yemeniciyan nâmında iki şahsın Boston’dan hareketle İzmir veya Mersin’e azîmet etmiş oldukları ve merkûmların Ma‘mûretülazîz vilâyetinin İçye veya İçme karyesinde ikâmet eden Agob Bergikyan nâmında bir şahsın delâletiyle memâlik i mahrûse i şâhânede evrak ı muzırra tevzî‘ına ve harekât ı ihtilâl cüyâne icrâsına teşebbüs edecekleri ve merkûm Agob’un ammi zâdesi olup elyevm Dersâ‘adet’de bulunan Dikran Bergikyan’dan Ermeni komiteleri hakkında bir hayli ma‘lûmât istihsâl olunabilmesi me’mûl i kavî bulunduğu istihbâr kılındığı Vaşington Sefâret i seniyyesinin mersûl tahrîrâtı sûretinde beyan olunması üzerine buraca icra kılınan tahkîkât ve Ma‘mûretülazîz vilâyetiyle cereyân eden muhâbere neticesinde merkûm Dikran Bergikyan Ma‘mûretülazîz’in İçme karyesi ahâlisinden olup yirmi sene mukaddem memleketinden Dersâ‘det’e gelerek dört sene kadar tuğla harmanlarında çalışdıkdan sonra firâren Amerika’ya azîmet ve sekiz sene Hoydil(?) şehrindeki demir fabrikasında çalışıp oradan Samsun’a avdet etmesiyle Canik Mutasarrıflığı’ndan 27 Teşrin i Sânî, sene [1]315 târihli tahrirâtıyla vilâyet i müşârun ileyhâya gönderilerek ve oraca kefâlete rabt edilerek o vakitden beri zirâ‘atle iştiğâl etmekde bulunduğu ve mezkûr demir fabrikasında iken ara sıra Boston şehrine gidip gelmiş ise de Hayik Mardirosyan ve Onnik Yemeniciyan nâmında kimseyi tanımadığı ve Amerika’da kimse ile muhâberesi olmadığı gibi evrâkı miyânında da dâ‘î i iştibâh bir şey zuhûr etmediği anlaşılarak keyfiyet Aydın, Trabzon vilâyetlerine ve merkûmân Hayık Mardirosyan ve Onnik Yemeniciyan haklarında buracada ihtiyâten takayyüdât icrâsı iktizâ edenlere tebliğ ve izbâr kılınmış olduğundan ta‘kîb i mesfedet maksadıyla Amerika’ya azimet etmiş oldukları sefâret i müşârun ileyhânın sibâk ı(?) iş‘ârından anlaşılmakda olan merkûmân Hayık ve Onnik haklarında komisyon i mahsûsca iktizâ edenlere bilmuhâbere hüvviyetleri tahkik ve tebeyyün etdikden sonra emsâli vechile gıyâben ta‘kîbât ı kânûniye icrâsı zımnında keyfiyetin Adliye Nezâret i Celîlesine iş‘âr buyurulması husûsunun cevaben huzûr ı sâmî i cenâb ı sadâretpenâhilerine izbârı hey’et i tahkîkiyeden ifâde kılınmış ve evrâk ı mersûle leffen takdîm ve i‘âde olunmağla ol bâbda.

Özet

Boston’daki Ermeni Komitesi’ne mensub şahısların evrak-ı muzırra tevzi ederek Dersaadet’de ihtilal yapmaya teşebbüs ettiklerinden gerekli takibat-ı kanuniyenin yapılması.

1324.R.5

ZB. 352/87

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-112

1133_1
ZB. 352/8
Zabtiye Nezâreti
Mektûbî Kalemi
Aded
7
2/158
Huzûr ı Sâmî i Cenâb ı Sadâretpenâhiye
Ma‘rûz ı çâker i kemîneleridirki
Üsküdar’da İcâdiye’de Bakkal Sokağı’nda beş numrolu hânede ikâmet ve Meydancık’da Alyanak Hanı’nda Manifatura ticâretiyle iştiğal eden Maroke Abranosyan Efendi’ye Mosar ve Silak ve Vartakez ve Zarak imzâlarıyla ta‘ahhüdlü olarak Sohum şehrinden irsâl ve Dersa‘âdet Rusya Postahânesi müvezzi‘i vasıtasıyla kendisine tevdî‘ olunduğu beyanıyla mûmâ ileyh Maroke Efendi tarafından zaptiyeye teslim edilen mektubda Ermeni ihtilâl dördüncü şu‘besine yirmi gün zarfında Sohum’da Hamparsum Musayan vasıtasıyla Vartakez nâmına üçyüz Osmanlı lirası göndermediği sûretde ikinci bir mektubla yirmi gün daha mehil i‘tâ edilerek yine göndermez ise katl u telef edileceği bildirilmiş olmasına nazaran her ihtimâle karşı mûmâ ileyhin ve birâderlerinin ve bilhassa ticârethânelerinin hüsn i muhâfazası buraca iktizâ edenlere teblîğ ve mütecâsirleri hakkında usûlen ve gıyâben ta‘kîbât ı kânûniye îfâsı husûsunda Adliye Nezâret i Celîlesi’ne iş‘âr ve tezbîr edilmiş olmağla Sohum’da bulunan eşhâs ı merkûme ve Hampas haklarında tedâbir i lâzime ittihâzı zımnında Rusya Hükûmeti nezdinde teşebbüsât ı lâzime icrâsı ve ecnebî postalarının dâhil i şehirde müvezzi‘ dolaşdırmaları gerek muhâberât ı fesâdiyenin ve gerek ona mümâsil ahvâlin teshîline hidmet edeceğinden mezkûr müvezzi‘lerin dâhil i şehirde mektub vesâ’ire tevzî‘ etmelerinin men‘î esbâbının istikmâli menût ı re’y i sâmî i fehîmâneleridir ol bâbda emr ü fermân hazret i men lehü’l emrindir.
Fî 8 Safer, sene [1]326 ve fî 8 Mart, sene [1]327
Zabtiye Nâzırı

Özet

Üsküdar’da Manifaturacı Maroke Abranosyan’ın Sohum şehrinde Ermeni İhtilal Dördüncü Şubesi adına mektupla haraç istenip tehdit edilmesi üzerine gerekli tedbirlerin alınması ve şehiriçi yabancı posta dağıtımının yasaklanması

1326.S.08

ZB. 352/8

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-111

1121_1
ZB. 332/26
Mektûbi Kalemine Mahsûs
Târîh i Tebyîz:7 Nisan sene [1]325
Hâssa Kumandanlığına Dâhiliye Nezâret i Celîlesine
Bugün sâ‘at beş râddelerinde Galata’da Bursa Müdiriyeti nâmına ve mübâya‘acılara hitâben Bursa Hanı derûnunda ne kadar eşyâ ve sâ’ireniz var ise kaldırınız her hâlde Bursa Hanı’nı ber hevâ edeceğiz me’alinde Fransızca mektûblar dağıtılmış ve bu mektûblardan iki adedi elde edilmiş olamasıyla lüzûmu kadar me’mûrlar tertîb olunarak takayyudât ı mükemmele ittihâz ve icrâ edilmekte olduğu Beyoğlu Mutusarrıfılığı makâmından iş‘âr edilmesiyle mezkûr mektûbların kimler tarafından gönderildiğinin seri‘an ve âcilen bi’l etrâf tahkîkiyle be heme hâl zâhire ihrâc olunarak keyfiyyetin inbâsı ve Bursanın lüzûmu vechile taht ı muhâfaza ve inzibâta alınması cevâben (Dâhiliyeye mezkûr mutasarrıflığa izbâr edilmekle berâber) cihet i askeriyyeden de zikr olunan hanın muhâfaza altına alınarak bir tecâcüz vukû‘una kat‘iyyen meydân ve imkân verilmemesi (Dâhiliyeye Hâssa Ordusu Kumandanlığı’na iş‘âr edilmiş olmağla) bâbında.

Özet

Galata’da Borsa’nın bulunduğu hanın havaya uçurulacağına dair Fransızca gönderilen mektuplar hakkında tahkikat yapılarak, Borsa’nın ve civarının korunmasında ihtimam gösterilmesi gerektiği.

1325.S.7

ZB. 332/26

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-110

-1086- ( 1 )
ZB, 322/30_1
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numarası: 9350
Evrâk Sıra Numarası: 783
Dosya Numarası: 6429
Târîh-i Tebyîz: 6 Şubat Sene [1]323
Ne üzerine kaleme alındığı: Hey’et-i Tahkîkiyye fezlekesi
Dâhiliye Nezâret-i Celîlesine
Enâm[il]-pîrâ-yı tekrîm olan 24 Kânûn-ı Evvel sene [1]323 târîhli ve 969 numaralı tezkire-i aliyye-i nezâret-penâhîleri cevâbıdır. Geçen * teb‘îd edilmiş olan Sîmkeşyan Kivork hâdise-i ahîreyi müte‘âkıb Varna’ya gidib orada ahz eylediği ma‘âş mukâbilinde Hınçak Komitesi Re’îsi Nazarbekyan fırkasına adam yazmak vazîfesiyle mükellef olduğu ve râstgeldiği mahalde Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye aleyhine zebân-dırâzlık eden erâzilden bulunduğu Der-sa‘âdet’e vürûdunda ihbâr olunmuş ve mel‘anet-i vâkı‘asına zâbıtaca kanâ‘at hâsıl olmuş ise de usûlen sâbit olamamasına ve buraca ashâb-ı alâkadan idiğine binâ’en bi’l-muhâbere tensîb-i âlî-i dâverâneleri üzerine kefâlete rabt ve sebîli ihlâ edilmesini müte‘âkıb telîğât hilâfına olarak Patrikhâne tarafından Gedikpaşa’da kâ’in Sarâyiçi Mahallesi Ermeni Mektebi Müdîriyyeti’ne ta‘yîn olunduğu sırada mezkûr mekteb mu‘allimelerinden Noyami Kayacıyan ile mu‘allimlerden Hrant Çalıkyan arasında münâsebet-i gayr-i meşrû‘a vukû‘unu müş‘ir tasnî‘an bir mektûb tahrîr etmesinden dolayı müdîriyyetden ihrâc olunmuş ve efkâr ve harekât-ı vâkı‘asına binâ’en Der-sa‘âdet’de bekâsı câ’iz görülemeyerek 27 Nisan sene [1]322 târîhli ve 231 numaralı tezkire-i cevâbiyye-i nezâret-penâhîleri mûcebince bâ-tahrîrât Cezâyir-i Bahr-i Sefîd vilâyeti’ne gönderilmiş ve erbâb-ı fesâda iltihâk eden böyle bir şahsın ıslâh-ı nefs etmeyeceği tabî‘î ve avdetine müsâ‘ade i‘tâsı hâlen ve maslahaten gayr-i câ’iz bulunmuş olduğu Hey’et-i Tahkîkiyye’den ifâde olmakla ol bâbda.

Özet

Midilli’ye sürülen Simkeşyan Kivork’un Ermeni fesedesine karıştığı, ıslah-ı nefs etmiyeceği anlaşıldığından dönüşünün caiz olmadığı.

1323.Z.06

ZB. 322/30

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-109

1085_1
ZB, 321/93_1
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numarası: 8390
Evrâk Sıra Numarası: 688
Dosya Numarası: 5619
Târîh-i Tebyîz: 20 Kânûn-ı Evvel sene [1]323
Ne üzerine kaleme alındığı: Tahrîrât cevâbı
Dâhiliye Nezâret-i Celîlesine
Ermeni cem‘iyyet-i fesâdiyyesine mensûb ba‘zı eşhâsın Memâlik-i Şâhâne’ye ve ale’l-husûs Adana’ya fürce-yâb-ı duhûl olacağı ve vilâyet-i müşârün-ileyhâya da ma‘lûmât i‘tâ edildiği Aydın Vilâyet-i Aliyyesi’nden iş‘âr olunmasıyla bu bâbda ittihâz olunan tedâbîrin neden ibâret idiğinin inbâsı hakkında Adana, Konya, Haleb, Van, Suriye vilâyetlerine sebk-i iş‘âr-ı âcizâneme cevâben Adana Vilâyet-i Aliyyesi’nden alınan tahrîrâtın sûreti 13 Şubat sene [1]322 târîhli ve 870 numaralı tezkire-i âcizî ile tisyâr kılınmış idi. Ol bâbda vilâyet-i müşârün-ileyhâdan bu kerrede alınan tahrîrâtın sûreti leffen takdîm kılınmış olmakla ol bâbda.

Özet

Ermeni komitesine mensub bazı kişilerin Adana’ya girmeye çalıştıkları.

1323.L.20

ZB. 321/93

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-108

1084_1
ZB, 311/82_1
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numarası: 2818
Evrâk Sıra Numarası: 84
Dosya Numarası: 2288
Târîh-i Tebyîz: 8 Temmuz Sene [1]324
Ne üzerine kaleme alındığı: Sadâret tezkiresi, Hey’et-i Tahkîkiyye i‘lâmı
Adliye Nezâret-i Celîlesine
Cenevre şehrindeki Hınçakyan Ermeni Komitesi’ne mensûb erbâb-ı fesâddan olub vaktiyle Der-sa‘âdet’de muhtelif matba‘alarda mürettiblik ve bi’l-âhire Tiflis’de hakkâklık eden tahmînen elli yaşında kısa boylu kır ve sivri sakallı çiçek bozuğu siyah çehreli Manuk Yemeniciyan ile rüfekâsından ve hâdise-i cinâ’iyye üzerine Der-sa‘âdet’den firâr eden matba‘a mürettiblerinden Agob Narot[f]oğlu nâmındaki şahsın Londra’daki Saltanat-ı Seniyye şehbender-hâneleri pasaportlarını ve Tiflis ve Batum ve Odesa başşehbender-hâneleri mühr-i resmîlerini taklîd ile bunları Bulgaristan’a irsâl eyledikleri ve bu vâsıta ile bir takım Ermeni erbâb-ı fesâdının berren ve bahren Memâlik-i Mahrûsa-i Şâhâne’ye idhâline çalışacakları istihbâr kılındığı Washington Sefâret-i Seniyyesi’nden arz u iş‘âr edilib her tarafça icrâ-yı takayyüdât olunması zımnında Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâca ittihâz-ı karâr edilmesi husûsuna irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî şeref-sudûr buyurulduğu Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Cenâb-ı Mülûkâne Başkitâbet-i Celîlesi’nden alınan tezkire-i husûsiyyede teblîğ kılındığını ve ber-mantûk-ı emr ü fermân-ı Hümâyûn-ı Şâhâne takayyüdâtda bulunulmak ve sefâret-i seniyye ve îcâb eden şehbenderlikler ile vilâyâta vesâ’ir lâzım gelenlere îfâ-yı vesâyâ olunmak üzre Hâriciye ve Dâhiliye nezâret-i celîlelerine teblîğât icrâsı karârlaştırılarak iktizâsı icrâ olunduğu beyânıyla nezâret-i âcizîce de îcâbının serî‘an icrâsı makâm-ı sâmî-i Sadâret-penâhî’den şeref-vârid olan 4 Haziran sene [1]324 târîh ve 80 numaralı tezkire-i sâmiyede emr ü iş‘âr buyurulmuş ve cihet-i husûsiyyede icrâ ettirilen tahkîkâtda Der-sa‘âdet’de bulunan İslâm ve Ermeni vesâ’ir matba‘alarda mürettib veyâ hurûfât dökmecisi olarak “Manuk Yemeniciyan” ve Agob Narot[f]oğlu nâmlarında kimse bulunmadığı anlaşılmış olub ma‘a-mâ-fîh ber-mantûk-ı emr ü fermân-ı Hümâyûn her tarafça icrâ-yı takayyüdât olunması zımnında îcâb edenlere nezâretçe icrâ-yı teblîğât edilmiş olduğundan hüviyyetleri taht-ı mechûliyyetde kalan erbâb-ı fesâddan olan eşhâs-ı merkûmân hakkında Adliyece emsâli vechile ta‘kîbât-ı kânûniyye îfâsı için keyfiyyetin huzûr-ı sâmî-i nezâret-penâhîlerine izbârı Hey’et-i Tahkîkiyye’den îfâde kılınmış olmakla ol bâbda.

Özet

Cenevre Hınçakyan Ermeni Komitesi’nden Tahtacıyan ile adamı Manuk ve Agop’un bazı Osmanlı şehbenderliklerinin mühürlerini ve pasaportlarının sahtelerini imal ederek Bulgaristan’a sevkettikleri ve bu yolla adamlarını Memalik-i Şahane’ye sokacakları haber alındığından ilgili yerlere tebliğat yapılması.

1324.Ca.08

ZB. 311/82

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-107

1083_1
ZB, 311/50_1
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numarası: 1506
Evrâk Sıra Numarası: 50
Dosya Numarası: 1251
Târîh-i Tebyîz: 7 Mayıs Sene [19324
Ne üzerine kaleme alındığı: Hey’et-i Tahkîkiyye fezlekesi
Adliye Nezâret-i Celîlesine
Ermeni hâdisâtına müte‘allik ba‘zı sözlerle ve muhadderât-ı İslâmiyye aleyhinde zebân-dırâzlıkda bulundukları ihbâr olunan Âsitâneli Rupen veled-i Kirkor ve Leon haklarında icrâ olunan tahkîkâtı mutazammın Hey’et-i Tahkîkiyye’den yazılan fezleke evrâk-ı müteferri‘asıyla berâber leffen takdîm kılınmış olmakla ol bâbda.

Özet

Ermeni olayları hakkında bazı sözler sarfettiği ve Müslüman kadınlara dil uzattiği haber alınan Kirkor oğlu Rupen ve Leon ilgili tahkikat yapıldığı .

1324.Ra.07

ZB. 311/50

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-106

1081_1
ZB, 311/8_1
Mektûbî Kalemine Mahsûs
Sıra Numarası: 18
Evrâk Sıra Numarası: 8
Dosya Numarası: 136
Târîh-i Tebyîz: 6 Mart Sene [1]324
Ne Üzerine kaleme alındığı: Hey’et-i Tahkîkiyye fezlekesi
Adliye Nezâret-i Celîlesine
Ermeni komitesine mensûb Bank-ı Osmânî hâdisesinde zî-medhal bulunduğu ihbâr olunan Bahçekapısı’nda Mıhçı(?) Arsen nâm şahıs hakkında icrâ kılınan tahkîkâtı hâvî Hey’et-i Tahkîkiyye’den yazılan fezleke ile evrâk-ı müteferri‘ası leffen takdîm kılınmış ve merkûm mevkûf bulunmuş olmakla ol bâbda

Özet

Ermeni komitesine mensup olup Bank-ı Osmani olayında rolü olduğu iddia edilen Arsen hakkında yapılan tahkikat

1324.M.06

ZB. 311/8

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-105

1080_1
ZB, 103/22_1
Geyve Kazâsı Kaymakâmlığı
Aded
36
İzmit Sancağı Mutasarrıflığı Cânib-i Âlîsine
Atûfetlü efendim hazretleri
Makâm-ı mutasarrıf-ı ekremîlerinden zeylen şeref-mübellağ Zabtiye Nezâret-i Celîlesi’nin fî 29 Nisan sene [1]324 târîhli telgrafnâme-i aliyyesine tahkîkâtı hâvî arîza-i cevâbiyyedir.
Geyve’nin Orta karyesi Ermeni mektebinde Adapazarlı Ohannes Bahrikyan ve Mihran Elmasyan nâmında iki mu‘allim bulunub telgrafnâme-i aliyyenin şeref-vürûdu üzerine hemân Polis Komiseri Râşid ve Jandarma Mülâzımı Celâl efendileri bi’l-istishâb karye-i mezkûreye azîmet olunarak hiçbir tarafa sızdırılmaksızın tahkîkâta medâr olacak evrâka dest-res olmak için evvel-emirde merkûmların hânelerinin tahtânî ve fevkânî her tarafı bi’t-taharrî birçok kütüb ve evrâk elde edilmiş ve mu‘allimîn-i merkûmeden Ohannes Bahrikyan Adapazarlı olmak hasebiyle dört beş gün mukaddem Adapazarı’nda dayı-zâdesi aşçı Artin’in hânesine müsâfereten gittiği bi’t-tahkîk anlaşılarak oradaki hânesinin taharrîsiyle mahfûzen i‘zâmı telgrafnâm-i âcizî ile makâm-ı sâmîlerine arzolunmuş idi. Merkûmânın hânelerinden der-dest olunan Ermeni ve Fransızca lisânlarıyla muharrer kütüb ve mekâtîb komisyon-ı mahsûsunca terceme ettirilerek Zabtiye Nezâret-i Celîlesi’nden istifsâr buyurulan mevâdda dâ’ir evrâk zuhûr etmemiş ve kendileri isticvâb olundukda adem-i ma‘lûmât beyân eyledikleri gibi hâricen tahkîkât-ı hafiyye dahi bi’l-icrâ mevâdd-ı mezkûreye dâ’ir bir gûnâ delâ’il ve emârâta dest-res olunamamış ise de merkûm Mihran’ın hatt-ı destiyle muharrer Ermeniyyü’l-ibâre varakada ba‘zı ta‘bîrât-ı nâ-münâsibeye tesâdüf olunduğundan varaka-i mezkûre evrâk-ı tahkîkiyye ile berâber leffen arz u takdîm kılınmış ve her türlü ihtimâlâta karşı merkûmlar hükûmetçe alıkonularak elde edilen kütüb ve evrâk ve mekâtîb iki torba derûnunda mahtûmen hıfzedilmiş olmakla merkûmlar hakkında olunacak mu‘âmelenin arz ve istîzânına mücâseret kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir.
Fî 6 Mayıs sene [1]324
Geyve Kazâsı Kaymakâmı
Mühür
ZB, 103/22_2
İzmit Sancağı
Mutasarrıflığı
Aded
164
Zabtiye Nezâret-i Celîlesine
Devletlü efendim hazretleri
İzmit Ortaköy Ermeni Mektebi mu‘allimi tarafından hafiyyen toplanmakda olan paranın Ermeni komitesine â’id olduğu haber verildiğinden mu‘allimin ismiyle hüviyyetinin ve kimlerden ne mıkdâr para toplamış ve kimin vâsıtasıyla nereye gönderilmiş olduğunun bi’t-tahkîk sür‘at-i arz u iş‘ârı şeref-vârid eden fî 29 Nisan sene [1]324 târîhli şifreli telgraf-nâme-i âlî-i nezâret-penâhîlerinde emr ü izbâr buyurulmasıyla Geyve Kaymakâmlığı’na teblîğ-i keyfiyyet olunmuşdu. Husûs-ı mezkûr hakkında bir gûnâ delâ’il ve emârâta dest-res olunamadığına ve yalnız bi’t-taharrî mezkûr mekteb mu‘allimlerinin hânelerinde zuhûr eden kütüb ve evrâkın mahtûmen hıfz edilmiş olduğuna dâ’ir cevâben kaymakâmlıkdan vârid olan ve izâhât-ı lâzımeyi câmi‘ bulunan tahrîrât manzûr-ı âlî-i nezâret-penâhîleri buyurulmak üzre ol bâbdaki evrâk-ı tahkîkiyye ile Ermeniyyü’l-ibâre bir kıt‘a mektûbla berâber aynen ve leffen takdîm-i huzûr-ı âlî-i âsafâneleri kılınmış ve merkûmân muvakkaten merkez-i kazâda alıkonulmuş olmakla haklarında olunacak mu‘âmelenin emr ü inbâ buyurulması bâbında emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir.
Fî 25 Rebî‘ü’l-âhir sene [1]326
ve
Fî 12 Mayıs sene [1]324
İzmit Mutasarrıfı Vekîli Kumandan
Mîr-livâ
Mühür
581
İzmit dâhilinde Ortaköy Ermeni Mektebi mu‘aliminin Ermeni komitesine hafiyyen para toplamakda olduğu istihbâr kılındığından mu‘allimin ismiyle hüviyyetinin ve ne mıkdâr para toplanmış olduğunun bi’t-tahkîk iş‘ârına dâ’ir mutasarrıfiyyet-i müşârün-ileyhâya şifreli telgrafla emr ü iş‘âr buyurulması hakkında mütekaddim 26 Nisan sene [1]324 ve üç yüz yetmiş dokuz numaralı müzekkire-i âcizânemiz üzerine sebkeden iş‘âr-ı fahîmânelerine cevâben bi’l-vürûd havâle buyurulan işbu tahrîrât ile melfûfu isticvâb-nâme tedkîk ve mütâla‘a olundukda mezkûr mektebin iki nefer mu‘llimi bulunan Adapazarlı Ohannes Bahrikyan ve Ortaköylü Mihran Elmasyan’ın hânelerinde icrâ kılınan taharriyyât ve tahkîkât-ı hafiyye netîcesinde merkûmânın para topladıklarına [dâ’ir] evrâk ve ihbârâta dest-res olunamadığı muharrer bulunmuş ise de merkûmândan Mihran’ın hatt-ı destiyle muharrer Ermeniyyü’l-ibâreli bir varakada ba‘zı ta‘bîrât-ı nâ-münâsibe bulunduğu beyânıyla melfûfen gönderilmiş olmasından buraca terceme ettirildikde Ermenistan’ın muhâfazası zımnında te’sîs edilen sandığa i‘âne verilmesi hakkında tergîb ve teşvîki muhtevî olarak ikmâl edilmemiş bir varaka olduğu anlaşılmasına nazaran merkûmun erbâb-ı mefsedetden olduğu ve hafiyyen i‘âne toplamakda bulunduğuna şübhe kalmamış olduğundan ve zâten mu‘allim-i merkûmânın oraca alıkonulduklarından haklarında olunacak mu‘âmelenin istifsâr edilmiş bulunmasına mebnî oraca tevessü‘-i tahkîkâtla haklarında ta‘kîbât-ı kânûniyye icrâ kılınmak üzre cihet-i adliyyeye teslîmleriyle netîce-i müstahsalanında iş‘ârı lüzûmunun mutasarrıfiyyet-i müşârün-ileyhâya cevâben emr ü izbârıyla berâber mezkûr mektûb ile isticvâb-nâme evrâkınında leffen i‘âde buyurulması îcâb ederse de ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir.
Fî 4 Cumâde’l-ûlâ sene [1]326
ve
Fî 21 Mayıs sene [1]324
Mühür

Özet

İzmit Ortaköy Ermeni Mektebi’nde gizlice toplattırılan para ve parayı toplattıran öğretmen hakkında tahkikat yapılması.

1324.Ra.03

ZB. 103/22

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.

ERMENİ TEHCİRİN SEBEPLERİ VE ALINAN TEDBİRLER-104

1079_1
ZB, 47/11_2
Bâb-ı Âlî
Dâ’ire-i Hâriciyye
Mektûbî Kalemi
Aded
567
Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî
Ma‘rûz-ı çâkeri kemîneliridir
Taşnaksagan nâm Ermeni komitesinin merkez şu‘besi Boston şehrinde olub New York ve Paris ve Londra’da ve Cenevre şehirleriyle Bulgaristan ve Kıbrıs’da dahi birer şu‘beleri mevcûd olduğu ve mezkûr şu‘benin riyâset ve kitâbetine ve kasa-dârlığına kimlerin ta‘yîn edildiği ve komite mukarrerâtının kimler ve ne sûret ve vesâ’it ile Ermeni erbâb-ı fesâdına teblîğ ve ta‘mîm olunduğu hakkında icrâ edilen tahkîkâtı ve mezkûr komitenin tahsîl-dârlığına ta‘yîn ve Bank-ı Osmânî’ye mukaddemâ dâhil olmasından dolayı Amerika’ya teb‘îd kılınmış olan Onnik Baltacıyan nâm şahsın New York’da ba‘zı rüfekâsına vukû‘ bulan ifâdâtına nazaran mezkûr komitenin Bulgaristan Şu‘besi Re’îsi Antranik ve şerîki Mercamyan ismindeki şahısların el-yevm Der-sa‘âdet’de bulundukları ve işbu komite a‘zâsından Toros Keçeyan’ın üç dört mâh mukaddem Tiflis’den Van’a azîmetle kendisine Keldâni papası süsünü vermekde bulunduğu anlaşıldığını şâmil Washington Sefâret-i Seniyyesi’nden vârid olan tahrîrâtın sûreti leffen takdîm kılınmakla emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fî 5 Rebî‘ü’l-âhir sene [1]326
ve
Fî 23 Nisan sene [1]324
Hâriciye Nâzırı
İmzâ

ZB, 47/11_1
Bâb-ı Âlî
Dâ’ire-i Hâriciyye
Mektûbî Kalemi
Aded
Fî 3 Nisan Sene [1]324 Târîhiyle Washington Sefâret-i Seniyyesinden Vârid Olan Tahrîrâtın Sûretidir.
Memâlik-i Mahrûse-i Şâhâne’de envâ‘-ı harekât-ı fesâdiyye ve ihtilâl-cûyâneye teşebbüs maksad-ı hâ’inanesiyle teşekkül etmiş olub Der-sa‘âdet’deki a‘zâ-yı muhâberesinin esâmîsi mukaddemâ arz u iş‘âr kılınmış olan Taşşnaksagan nâm Ermeni komitesi hakkında icrâ kılınmakda olan tahkîkât-ı mû-şikâfâne netîcesinde sâlifü’l-arz komitenin merkez şu‘besi Amerika’nın Boston şehrinde olub New York ve Paris ve Londra ve Cenevre şehirleriyle Bulgaristan’da ve Kıbrıs cezîresinde dahi birer şu‘beleri mevcûd olduğu ve Kânûn-ı Sânî-i Efrencî ibtidâsında Boston’daki merkez komitesi riyâsetine Hayık Serdaryan nâmında an-asl Tiflis ahâlîsinden bir şahsın ve komite kitâbetine Sivaslı Agob Boyacıyan ve kasadârlığına Kirkor Çakmakçıyan nâmındaki melâ‘înin ta‘yîn kılındığı ve New York’daki şu‘benin mahall-i idâreşi Şark Yirmi Yedinci Sokak’da yüz otuz sekiz numaralı apartmanda bulunduğu ve komitenin mukarrerât-ı vâkı‘ası evvel-emirde İsviçre’deki şu‘be riyâsetine ve ba‘dehû Varna Ermeni Komitesi’ne ve oradan Tiflis’e ve Tiflis’den dahi hudûd-ı hâkânîden amele kıyâfetinde imrâr ettirilen seyyâr hafiyyeleriyle Anadolu’da Ermenilere ve ba‘zan dahi Kıbrıs’daki Hınçakyan Komitesi’nin delâleti ve Mersin ve İskenderun tarîkıyla i‘zâm olunan me’mûrîn-i mahsûsa vâsıtasıyla Ermeni erbâb-ı fesâdına teblîğ ve tefhîm ve cerâ’id ve neşriyyât-ı muzırrası dahi vesâ’it-i ma‘rûza ile neşr ve ta‘mîm edilmekde olduğu mukaddemâ Bank-ı Osmânî’ye dâhil olarak bi’l-âhire Amerika’ya teb‘îd olunan eşhâsdan olub epeyce müddet İsviçre ile Bulgaristan arasında geşt ü güzâr ve geçenlerde Romanya’ya dahi azîmetle teşebbüsât-ı hâ’inâneye ibtidâr eylemiş ise de nâ’il-i muvaffakıyyet olamayarak ahîren New York’a avdet etmiş ve sâlifü’l-arz Taşnaksagan Komitesi’nin tahsîldârlığına ta‘yîn kılınmış olan tahmînen kırk yaşında uzun boylu siyah saçlı sakalı ve bıyığı matrûş ve Onnik Baltacıyan nâmıyla ma‘rûf bir şahsın New York’da ba‘zı rüfekâsına sûret-i mahremânede vukû‘ bulan ifâdâtına nazaran Taşnaksagan Komitesi’nin Bulgaristan Şu‘besi Re’îsi Antranik ve şerîk-i mel‘aneti Mercamyan nâm eşhâsın el-yevm el-yevm Der-sa‘âdet’de bulundukları ve bunların Bulgar pasaportlarıyla ve Köstence tarîkıyla Der-sa‘âdet’e fürce-yâb-ı duhûl oldukları ve yine mârrü’l-arz komite a‘zâsından Toros Keçeyan nâmında ve tahmînen otuz yaşında İngilizce ve Fransızca ve Türkçe ve Bulgarca tekellüm ve kitâbete muktedir bir şahsın üç dört mâh mukaddem Tiflis’den Van’a azîmetle kendisine Keldâni papası süsü vermekde ve bunun el-ân vilâyet-i müşârün-ileyhâ dâhilinde ikâmet etmekde bulunduğu istihbâr kılınmış ve Amerika’da bulunan sâ’ir ihtilâl komiteleri gibi mârrü’l-arz komitenin dahi ahvâl ü harekâtı nazar-ı takayyüd ve tarassud altında bulundurulmakda ve men‘-i mefsedetleri esbâbına hasbe’s-sâdâka teşebbüsde zerrece tecvîz-i kusûr ve terâhî edilmemekde bulunduğundan sâye-i muvaffakıyyet-vâye-i hazret-i veliyy-i ni‘met-i a‘zamîde bu bâbda istihsâl olunacak netâyicin pey-der-pey huzûr-ı âlî-i cenâb-ı nezâret-penâhîlerine arz u iş‘ârı tabî‘î bulunmuş olmakla ol bâbda.
Aslına Mutabıkdır
İmzâ

ZB, 47/11_3
Bâb-ı Âlî
Dâ’ire-i Sadâret-i Uzmâ
Mektûbî Kalemi
Aded
44
Zabtiye Nezâret-i Celîlesine
Devletlü efendim hazretleri
Taşnaksagan nâm Ermeni komitesinin merkez şu‘besi Boston şehrinde olub New York ve Paris ve Londra’da ve Cenevre şehirleriyle Bulgaristan ve Kıbrıs’da dahi birer şu‘beleri mevcûd olduğu ve mezkûr şu‘benin riyâset ve kitâbetine ve kasadârlığına kimlerin ta‘yîn edildiği ve komite mukarrerâtının kimler ve ne sûret ve vesâ’it ile Ermeni erbâb-ı fesâdına teblîğ ve ta‘mîm olunduğu hakkında icrâ edilen tahkîkâtı ve mezkûr komitenin tahsîldârlığına ta‘yîn ve Bank-ı Osmânî’ye mukaddemâ dâhil olmasından dolayı Amerika’ya teb‘îd kılınmış olan Onnik Baltacıyan nâmındaki şahsın New York’da ba‘zı rüfekâsına vukû‘ bulan ifâdesine nazaran mezkûr komitenin Bulgaristan Şu‘besi Re’îsi Antranik ve şerîki Mercamyan ismindeki şahısların el-yevm Der-sa‘âdet’de bulundukları ve işbu komite a‘zâsından Toros Keçeyan’ın üç dört mâh mukaddem Tiflis’den Van’a azîmetle kendisine Keldâni papası süsü vermekde bulunduğu anlaşıldığına dâ’ir Washington Sefâret-i Seniyyesi’nden Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne gelen tahrîrâtın sûreti nezâret-i müşârün-ileyhânın 5 Rebî‘ü’l-âhir sene [1]326 ve 567 numaralı tezkiresiyle berâber leffen savb-ı devletlerine tisyâr kılınmakla me’âllerine nazaran serî‘an bi’t-tahkîk iktizâ-yı hâlin îfâsıyla netîcesinin inbâ ve melfûfun i‘âdesine himmet buyurulması siyâkında tezkire-i senâverî terkîm kılındı efendim.
Fî 9 Rebî‘ü’l-âhir sene [1]326
Fî 17 Nisan sene [1]324
Sadr-ı a‘zam
İmzâ

Özet

Taşnaksagan Ermeni Komitesı’nın merkezinin Boston’da olduğu ve diğer şubelerinin yerleri ve Anadolu’daki faaliyetleri hakkında bilgi.

1324.S.27

ZB. 47/11

kaynak: T.C. başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü.